karikatura nga endri beqo
Histori pa afrimitet. I vogël kam kujtuar gjithmonë se ushtarakët e veshur me rroba ushtrie ishin vetë serbët. Në fakt, lufta të bën të ngjashëm. Kështu nisi një kuptim i vakët! Për herë të parë me shkronjat që përbëjnë pjesën Serbi, jam njohur nga fqinjët përbri, që mbaronin mrekullisht për muzikën serbe. Ta këndosh muzikën e një vendi tjetër nuk do të thotë të jetosh kalimthi me atë. Por të kërkosh të njëjtën gjallëri. Më pas kuptoja nga çunat e pallatit që u kish dalë më shumë qimja nëpër këmbë, por edhe nga më të mëdhenjtë e tyre, se çfarë ishin femrat apo vajzat si ‘kalë serbi’. Kjo sidomos kur kalonte aty pranë për ta ngacmuar, ndonjë nga vajzëzat e Institutit Hidro-Meteorologjik. Këtë qimeverdhë, pjesa e lagjes mashkullore e mbante si e bukura e Tiranës. Madje, edhe ato thashethemexheshkat e rubrikës “Radio di Bari” e citonin: Është si ‘kalë serbi, është si jugosllave’. Pra, na doli edhe një dëshirë tjetër për me dasht’ ato të tjerat që nuk i kemi.
Në kohën e luftës me Kosovën, sipër pallateve tona kalonin avionë të NATO-s që qarkullonin zhurmë vrasëse, nga ku të gjitha pajisjet elektrike në shtëpi fikeshin. Thoshin se ishin avionë reaktivë nga Serbia. Asnjë fakt më të hershëm për takime mendimesh, por vetëm mundimesh. Kryeneçësia për të mos dashur të flasësh me fqinjin, gjithmonë ka nisur luftën e pengesave dhe të keqkuptimeve.
12 maj 2012. Disa të njohur më ftojnë për një protestë që nuk e kuptova mirë pse bëhej para Ambasadës Serbe këtu në Tiranë. Nacionalizimi euforik, nuk thashë erotik, është zhurmë çmendine ku ka blerë rrugëve të një shteti krizën e të mos pasurit dinjitet, që në fund të natës, pasi ka bërtitur gjithë ditën sa andej-këtej, për atë që kurrë nuk e ka njohur, vjen në shtëpi hap frigoriferin dhe sheh se nuk ka asgjë për të ngrënë. Bëhet gati ta gëlltisë edhe atë vetë, ashtu siç është.
Në ca ditë të shkuara nëntori, atje ku bliheshin libra në Panairin e Librit të Tiranës, shiteshin edhe qofte nga disa tregtarë serbë. Ja edhe një njohje tjetër, që nuk e di pse sillet rrotull kaq shëmtuar. Ka disa ushqime që në marketet shqiptare vijnë nga Serbia. Por ne sërish hiç mos gjë.
Ne nuk interesohemi për cilësinë e tyre, por as nuk begenisim për shkëmbime tregtare dhe për patriotizmin e markave tona. Unë kam jetuar një trotuar larg ish-Ambasadës Jugosllave. Pasi ajo u braktis fare dhe qentë ngordhën, e kam fjalën për racën e Deltarit Ilir, hyra brenda ish-ndërtesës më të bukur në Shqipëri me stil venecian nga një kureshtje fëminore. Busti i Titos, ishte një simpati artistike në krahasim me atë të Enverit. Pra, ta prekësh Serbinë nga një racë qeni mbi një bust, ku dy shtetet zihen se kujt i përket historia me katër këmbë, dhe si fillim, të mësosh nga gjyshi se kush ishte Tito, të gjitha këto fjali të thonë: Cekët, kjo është njohje? Të dish, të duash dhe të mos kesh asnjë mundësi?!
Më pas dhe më shumë se një ditë, një kat sipër meje, erdhën disa balerina bullgare e ca më shumë serbe që kërcenin çdo natë te Pub Lux, që dikur gjendej poshtë bodrumeve të Pallatit të Kulturës. Balerinave ua vodhën shtëpinë në orët e para të mëngjesit, i kërcënuan me pistoleta, sepse hynë nga dritarja e shkallës për tek ajo e banjës etj… Tani kam shkuar pak në fund të detit, por nuk e di pse jam si në breg!
Një ditë të thjeshtë korriku, marr pjesë në Kikinda Short Story Festival, ku njihem me disa serbë të sjellshëm dhe mikpritës, sa lista e tyre është kaq e gjatë… Pashë edhe Beogradin me disa simbole dhe emra të Shqiptarisë, sa u ndjeva kaq mirë që në zemrën e tij, kishte kaq shumë jetesë të shqiptarëve. Po në Shqipni, a ndodh kjo?!
Më pas marr pjesë në Antologjinë Revija Malih Knjizevnosti, që u botua nga Libraria Booksa në Zagreb. Në apo ditë tetori, plasi ndeshja me dron, autochthonous, sfonde të zeza dhe shqiponja flamujsh që çaheshin nga gëzimi se kush e shqeu humbësin! Mbase ishte shpëtim, mbase dëshmi e valëve nacionaliste të të dyja vendeve. Por a bënë gjë të dyja shtetet, që të afroheshin më shumë?! Sot: Euforia të shkatërron. Shqiptarët e duan pak a shumë vendin e tyre vetëm kur luajmë futboll kundër grekut dhe serbit. Fituam në letër, i pritëm si mbretër, na e rrasën si ketër.
Një ditë, në barin tim të preferuar, takoj Filip Vukadinoviç. Ai po, vlen gjithmonë biseda për të njohur më shumë ato fakte që nuk i kam kuptuar rreth serbëve. Filip ka studiuar për Gjuhën Shqipe në Beograd. Pse mos të forcohen këto shkëmbime?! Më pas Poeteka dhe Traduki sjellin në Tiranë Srdjan Srdic dhe
Bojan Krivokapić si fitues në të njëjtin vit të bursës së qëndrimit në Rezidencën e Shkrimtarit dhe Përkthyesit letrar “TIRANA IN BETWEEN”. Ky është një shembull perfekt, për ta nisur nga kultura, për të bërë ura, duke shkuar edhe te masiviteti: katrahura.
Paska mbetur edhe një më pas, që nuk besoj se do ngelet me kaq! Një pasdite kur po lëvizja nga njëra ekspozitë në tjetrën bashkë me Ervin Gocin, ndalem në oborrin e Galerisë së Arteve ku Auron Tare kishte organizuar një ekspozitë mjaft të mirë për një ngjarje të madhe nga historia e Serbisë gjatë Luftës së Parë Botërore, e njohur edhe si Tërheqja e Madhe, këtu e 100 vjet më parë. Kjo është ndodhi e shkëlqyer, kjo është shenja që tek unë u ndryshua bashkë me vuajtjen që pashë në ato foto. Me shaka mund të pyesësh ndër miq: Si u bëmë kështu? Apo kështu ishim? Brezi i prindërve tanë dhe i gjyshërve, sigurisht që kanë më shumë lidhje shpirtërore dhe çaste të ndryshme nga e shkuara komuniste. Shqiptarët dhe serbët, janë njësoj, ata grinden se kanë të njëjtat shqiponja, por me ngjyra dhe kuptime të ndryshme. Shqiptarët dhe serbët kanë probleme, sepse nuk bëjnë përpjekje për ta njohur njëri-tjetrin, jo se nuk duan. Por nuk e kuptojnë këtë afërsi që i bashkon të dyja vendet, duke nisur që nga kultura e më pas te rrugët e shkelura që duan t’i lidhin. Futbolli dhe politika, janë shumë pak për të krijuar simbolikën e asaj miqësie që sot është armiqësi. A mund ta fillojmë nga hiçi me takimet tona?!
A mund të bëhen më shumë politika të artit për të dyja shtetet? A mund të shoh në Galerinë Kombëtare një ekspozitë të Artit Modern Serb? A mund të bëhet diçka e ngjashme edhe në Beograd? A mund të ketë përkthime të Letërsisë së Re Serbe? Ne shqiptarët nuk i njohim aq mirë kosovarët, jo më pastaj serbët. Por kjo është çështje tjetër. A mund të shoh një ditë opera ose të paktën një balet modern serb në mes të Tiranës? Ose një bashkëpunim nga të dyja trupat, si nga opera dhe baleti shqiptar me atë serb? A mund të shoh një ditë, një eksperiment modern në Teatrin Kombëtar nga aktorët serbë? A mund të fshihen disa pluhurime arkivash? A mundet që futbolli, bashkë me dronët, shprehitë autochtonus me huliganë, të mos ndodhin më si shenjë e së vetmes mundësi të pazbutur mes dy popujve që nuk duan ta njohin njëri-tjetrin? Një ditë, a mund të kem kënaqësinë që mes Tiranës dhe Beogradit të vendoset mbi të njëjtën kohë një vepër arti, si shenjë e fillimeve të reja pa nacionalizma mediash?! A mund të kem të drejtën që një natë, diku, dikur, të ftohet në Tiranë një grup i dëgjuar i muzikës serbe? A mund të bëhet kjo gjë edhe nga Tirana në Beograd? A mund të bashkohen ku të luajnë bashkë?! A mund t’i vendoset një rruge në Tiranë ose në Shkodër emri Serbia, ose Beogradi? A mund të ketë të paktën nga politikat e kulturës së të dyja vendeve një Antologji të Letërsisë së Re Shqipe dhe Serbe? Nacionalizmi i medias së inatosur, është vala e personave mbi erën e parave që populli kërkon ta mbështesë. Ne grindemi se nuk duam ta njohim njëri-tjetrin. Ne nuk bëjmë asnjë përpjekje për t’u afruar, as për të dëshmuar. Ne nuk bashkohemi me art, kulturë, letërsi, ne bëjmë vetëm politikë dhe hapësira nxitëse në konflikt. Ne e kemi mendjen kush ta fusë te njëri–tjetri dhe më pas mediat pa popull të kënaqen me britma. Kur do afrohemi të kuptojmë të paktën gjysmën e asaj që kemi pranë me grekët?! Të njohim, vetëm të njohim, nuk ka detyrë më të mirë rreth të dyja vendeve, sa të kuptojmë të renë dhe të vjetrën e arteve mes nesh.
eT
Gazeta Shqip, 10 Tetor 2015
