Në një intervistë, filozofi francez, Emanuel Levinas, u pyet se cilat ishin pesë veprat më të rëndësishme të historisë së filozofisë. Ai u përgjigj: “Fedri” i Platonit, “Kritika e Arsyes së Kulluar” e Kantit, “Fenomenologjia e Shpirtit” e Hegelit, “Ese mbi të Dhënat e Menjëhershme të Ndërgjegjes” e Bergsonit, dhe “Qenia dhe Koha” e Haidegerit. Që janë vepra të rëndësishme, kjo dihet. Por fakti domethënës është se asnjë nga këto vepra nuk ekziston në gjuhën shqipe. Për të mos i hyrë debatit se sa studiohet filozofia në universitetet shqiptare, ne, të rinjtë e sotshëm, duhet të mjaftohemi me ato pak përkthime në shqip dhe me ndonjë vështrim të shpejtë nëpër faqet e internetit, për të lexuar ndonjë gjë, pavarësisht vështirësive gjuhësore. E megjithatë gjërat kanë filluar të lëvizin. Botimi i njërës prej veprave më të rëndësishme të Martin Haidegerit në shqip, filozofi më i rëndësishëm i kohës sonë, e tregon këtë. Nuk është përkthimi i ndonjë profesori apo ndonjë përkthyesi me nam e nishan që ka marrë sa e sa çmime – jo, është përkthimi i një studenti të filozofisë, i një të riu nga ata të shumtët, për të cilët janë ankuar se janë të fjetur, që kalojnë kohën kafeneve, e ju mungon dëshira për të bërë diçka. E që të mos thonë më se nuk ka të rinj Shqipëria, se të rinjtë tanë nuk dinë të bëjnë asgjë; se edhe ndonjë “analist-opinionist” me apo pa këllqe, shkrimtare apo edhe shkrimtarë të tjerë, të fillojnë të mendojnë se të rinjtë e këtij vendi e kanë një pikë dëshire për ta parë shumë më mirë botën e librave në vendin tonë. Gjithmonë është thënë se përkthimi tek ne nuk bëhet në mënyrën më të mirë. Por mua më ka çuditur fakti se këta, gjoja kritikuesit tanë të mëdhenj, gjithmonë flasin e stër flasin se nuk ka përkthime të mira. Le të jetë ky përkthim i këtij botimi në shqip, si një manifest i rinisë shqiptare, dhe mbi të gjitha, për tu treguar atyre që qahen për përkthimet në shqip, që Shqipëria jo vetëm që ka të rinj, por edhe të rinj nga ata që dinë dhe duan të përkthejnë Haidegerin. Por ky nuk është vetëm një fakt që të rinjtë kanë anën e tyre të letrave. Tani, nuk mund të mos i themi disa fjalë për “Letër mbi humanizmin”. Vepra është shkruar fill pas Luftës së Dytë Botërore, në një kohë kur Haidegeri ndodhej në një situatë të vështirë personale. Për shkak të implikimeve të tij me regjimin nazist, filozofit i ishte ndaluar mësimdhënia nëpër universitetet gjermane. Ai nuk mbajti më leksione deri në fund të jetës së tij, me përjashtim të disa rasteve kur ishte ftuar, fshehtazi, nga studenti i tij, tanimë edhe ky profesor, Gadameri. “Letër mbi humanizmin” është një hyrje e shkëlqyer për në mendimin e Haidegerit. Aty do të gjejmë një paraqitje të thukët të të gjithë filozofisë së tij, që nga temat kryesore të kryeveprës së tij “Qenia dhe Koha”, e deri tek çështjet e filozofisë së tij të vonët, si arti e teknologjia. Vepra cilësohet si fillesa e antihumanizmit, një lëvizje krahas së cilës u rreshtuan disa nga emrat më në zë të filozofisë perëndimore. Në fakt, jo shumë kohë më parë, Sartri kishte botuar esenë “Ekzistencializmi është Humanizëm”, ku ai deklaronte se “ne ndodhemi mbi një plan ku ka vetëm njerëz”. Haidegeri e kundërshton këtë pikvështrim dhe këtë plan ai e mbush me “Qenie”. Duhet thënë se në këtë vepër të thukët nuk analizohet vetëm marrëdhënia e filozofisë së “Qenies” së Haidegerit me ekzistencializmin e Sartrit. Këtu Haidegeri shprehet edhe për Karl Jaspersin dhe shkruan se grupimi “Jaspers dhe Haideger” nuk është i saktë, pasi mendimi i tyre ndahet nga një humnerë. Kjo, shkruan ai, rrjedh nga fakti se çështja kryesore që i jep jetë mendimit tim, nuk është rrokur akoma. Por tek “Letër mbi humanizmin” Haidegeri flet edhe për filozofinë marksiste, diçka e rrallë kjo, dhe e paraqet koncepcionin marksist të historisë si më të lartin. Por, çfarë është ndër të tjera ky libër i Haidegerit? “Letër mbi humanizmin”, iu dërgua në vjeshtën e vitit 1946 Zhan Bofresë (Jean Beaufreut), nga Hajdegeri, si përgjigje për një varg çështjesh që Bofre ia shtronte Haidegerit në një letër të mëparshme. Në këtë letër dallohet në mënyrë absolute qenia, nga të qenurit, ose e shprehur në mënyrë më të thjeshtë ajo që ekziston ... Haidegeri mendon se pyetja që shtrohet për qenien, është pjesa më e mirë që mund të kapet si pjesë e një analize fenomenologjike të njeriut. Nga ku, ky i fundit është i vetmi “të qenur”, i cili mban të gjithë dhënien që i është besuar si mbajtësi i qenies. Ndaj Haidegerit nuk mund të ngrihet asnjë arsye për nihilizëm. Nga ku gjithmonë e më shumë shfaqet ekzistenca e fundme, dhe se ankthi nuk është mënyra më e mirë e prezencës së qenies. Në “Letër mbi humanizmin”, ai tregon se ka mënyra të tjera të mundshme strukturash më pak “negative”. “Letër mbi humanizmin” është një pjesë që merret rreth vështrimit sintetik. Ne fakt duhet parë edhe ndryshe arsyeja pse Haidegeri është anësuar gjithmonë kundër interpretimeve psikologjike ose antropologjike të mendimit të tij, nga ku shikohet një mos ekzistencializëm. Pra, e gjitha kjo merr shtysë jo si në anët ekzistenciale të Sartrit apo të Jaspersit, por duke e parë si një qartësi e kulluar e ekzistencës. “Letër mbi humanizmin” shpreh syrin haidegerian, shqetësimin që vjen si shqetësim nga qenia. Kjo vepër nuk vjen thjesht e përkthyer në shqip, por edhe me shpjegimin e disa termave të cilat janë tepër të rëndësishme, ashtu siç bën në çdo fundfaqe përkthyesi dhe njëherësh përshtatësi në shqip, Enkelejd Musabelliu dhe me një parathënie për botimin në shqip nga prof. Gjergj Sinani.
Nga Eljan Tanini për Gazetën TIRANA OBSERVER 26 Shkurt 2010.
No comments:
Post a Comment