KIKINDA SHORT – festival 2014 kratke priče

KIKINDA SHORT je festival kratke priče koji se održava na samom sjeveru Srbije, u gradu Kikindi, gradu svega nekoliko kilometara udaljenom od Mađarske i Rumunjske. Deveti Festival kratke priče Kikinda Short održan je od 2. Do 5. srpnja 2014. godine u pet gradova (Kikinda, Segedin, Temišvar, Zrenjanin, Beograd) i tri države.

Darovi grada bez prozora

Kada te pitaju šta ćeš raditi sutra, često ne znaš šta da odgovoriš, iako si nešto planirao. Šta bi trebalo raditi sutra u zemlji u kojoj živim? „Razlog onih što beže iz nje, isti je kao onih koji su se ubili, mi što smo ostali smo hrana za istraživanje i književnost...“ Vratili smo se našim kućama u ludnicama, gde čežnja za detetom, majkom i ocem služi kao čin postanja koliko i govora, ne kao večiti postanak života. Uključujem televizor, uvek viđam previše slična lica, isključujem ga, njihova lica ostaju kao siluete na ekranu! Sistem premalo razmišlja o lepoti, ipak, ne želim da ih gađam kamenjem već tortom! U ovom gradu bez prozora sve se čini skoro normalnim, dok se zemlja čini običnom, sve više ličeći na obmanu: samouverenje da ništa ne postoji posle mene (nas)! Spektakl je postao moda. Proslava Osmog marta, u klijentelističkom društvu, osim sastajanja s drugim ženama i ukusa starenja, nudi i drugu mogućnost: da ih klevetaju muževima kako su bile u striptiz baru, tražeći muškarce.

„Mama, kakav poklon da uzmemo učiteljici za Osmi mart?“

Kako bi razrešio ovu dilemu, Ćerosi je odlučio da napravi učiteljici lep poklon. Pogledao je drugove oko sebe i zamislio se. Dečak kome je otac radio u cvećari, doneće učiteljici buket cveća. Devojčica, kojoj je majka radila u slatkoj kući, doneće joj bombonjeru. Ćerosi, kome je tata radio u diskontu pića, doneo je učiteljici jednu tešku kutiju. Učiteljica ju je podigla uvis i videla da nešto kaplje. Probala je jednu kap prstom i rekla: „To je vino?“ „Ne“, uzvrati Ćerosi. Probala je još jednu kap. „Šampanjac?“ „Ne“, odgovori on ponovo. „Ne znam, predajem se!“ – kaže mu učiteljica – „Šta je to?“ Ćerosi joj odgovori: „Štene“.

Ja kod stvari

Čas detinjstva. Znate li koliko ljudi ne žive? Jer mi se toliko dajemo da ostane onoliko tačaka koliko smo stavili na kraj rečenica tokom života. Još ne znajući zašto je padala kiša u kapima kada je svetlo bilo sivo, a palata crvena, bio sam otvaranje usta koja su se hvalisala kako je ko pio – uzimao – ubrojavao s više kkiišššeee. Izlazilo mi se s šatorom koji se nije zašto otvarao. Hteo sam da pucam za bare, dok sada pitam kakva su to vremena pod kišom kada je jedna reč o vrednostima skoro pa zločin! Mračna su to vremena kada vrednost imaju samo pisma od vrednosti. Izašao sam napolje. Sretoh Hanu, bila je s cipelama i pomalo obučena iz prethodne godine. Sada susedima otpušujem otpušač u kupatilu, a govori mi turski. Nije mi nimalo poput Turkinje! Uvek sam želeo da stvari postanu ljubav, da me zavole. Razočarao sam, uvredio i druge unutar sebe. Ja, sintetička životinja, možda jesam oni koje psujem da budu napred, jer živimo u epohi kada nekoliko idiota upravljaju ćutanjem. Učim ništa, ježim se od fertiliteta. I koliko treba da govorim o komotnim delima?! Sa izuzetkom trudnoće, svako drugo delo traži težak teren. Gledam ih. Pomeram im tmurne oblake. Jer da ih ja ne bih spazio, oni se neće pokrenuti. Kada mi se završe reči, fotografišem, postajem fotografija. Na kraju krajeva, stiže mi i vreme da napustim poređenja s „kao“. Zemlja se kreće samo kada ja hodam po njoj. Ni smrt nikada nije postojala, ima samo početka za tamo koje ne postoji. Božanstva, nekoliko vladalaca, plaču mi s visine. Jedna kap mi pada s površine. Kriv sam što urin bogova nazivam svojom kišom. A kada ja plačem, kako zovu mravi moju suzu?! Ili zar nisam urin uzeo za suzu?! Tražeći ko su božanstva božanstava, ne nalazim ih. Brojanje kiše iz mišje rupe bilo bi tuga koliko i on kada vidim slobodu koja je utoliko slobodnija s pticama što se hrane na kazanima ljudskog otpada. Danas sam presekao samo makaze.

Bez tačke, o jednom ljubavnom pismu koje ti nikad nisam poslao

Poslednja je nedelja, još malo će mart. Koliko puta mi je prošlo kroz glavu da odem sa ovog sveta?! Ne samo ponekad! Da, razmišljao sam o načinima da se pridružim onima koji su to već učinili, oblačeći njihov kostim,o svom sopstvenom načinu. Razmišljao sam, ili sam makar smogao snage da mislim, kako su preminuli ti ljudi koji su proživeli ovo stanje! Mislio sam (malo i kao odgovor), da je samoubistvo isto što i kulminacija rođenja jednog deteta i da je ta kulminacija jednaka sopstvenom odlasku: ovo drugo je samo pitomija reč, ali koja zavisi od toga koga prvog pripitomiš…! Dugo su tražili ime za mene. Kada mi je ponestalo reči, fotografisao bih. Seo bih u svoj ćošak. Govorio bih samo sa Sobom. Skladištio značenja sa stavom, sušio ispošćene reči. Kušao njihove mirise, brisao senke. Dok me ne pitaju zašto sedim na zemlji i s kim pričam. Rekao sam im da se dopisujem s par mudrih ljudi. U tvom vremenu i u mojoj duši, Mesec je napravio jedan luk. Želim i želeo sam ovo osećanje svakog dana jer su stvari male. Kada se krećem ulicama, kad slušam muziku koju volim, mislim o ljubavi. Cipele su izuvene kasno te večeri, duže i postupnije nego čitavo buđenje sutra. Devojka je telom napravila luk, pete je pružile pravo. Grad je prazan kao u doba postanja, pun tame. Naše večernje šetnje su bile kao loša navika, ostali smo leptiri koji su se ljubili u tami. Zamišljam te uvek golu jer gola nisi više stidna: kažeš, da. Sada vazduh pucketa po površini prekrivača uličnih svetala. Tu, pokraj ulične rasvete, pomislio sam da više nemam svetla da umrem. Koju cenu bi mi dala? Jer u naše vreme ljudi vrednuju ljude. Ako nećeš, ja ću uzeti cenu od samih bogova. Sada sam ceo prazan. Da li da te poljubim u dušu? Bili smo dugo u potpunom mraku. Ljubio sam joj stopala, a sada je nemam. Proklet bio, nemam ni stopala, u mislima i srcu imam samo nju. Ja sam rep psa koji s ljubavlju trči gospodaru. A ja, s ljubavlju prema Tebi. Želim da budem tvoje mače i da se zovem Kuca. Možda zato što ti u životu imaš samo tri reči: Plakati, Smejati se, Jebati se. I nijednu rečenicu ne mogu nikako da ti zatvorim tačkom na kraju.

Svedoci osmeha plastične kese

Čim te uhvati san, kucaju na naša vrata, naročito moja jer im se se protivim. Čak i jače kada nisu ista lica! Ne zna se zašto biraju sate popodnevnog odmora da šire svoje misli, ali naslućuje se: ONI SU LJUDI I SREĆNI SU, ČVRSTO SAMOUVERENI i koji se, iako si im zalupio vrata pred nosem, opet vraćaju, s još više volje. Oni su bez kompleksa, bučni i nasmejani, uvek isto obučeni. Pratimo slova jedne zime, kada su listovi opadali zajedno s mojom arogancijom, što mi se nije nimalo dopalo. Ali nisam imao drugog izbora jer i kad im ne bih otvarao vrata, vraćali su se. Konačno, došao je i smiraj. Nakon što sam očistio podrum, u krevetu, umoran koliko se ne može zamisliti, sve je nagoveštavalo san... Kazaljke pokazuju 15h, kada me je nalet kucanja izudarao kao da su me presekli svi grehovi. Ustajem, bosonog i ubijene želje za svojim toplim snom. Otvaram vrata. Pre nego što sam video ko je došao, ugledah magični bljesak komšijinog urokljivog oka. Svaki put kada mi neko dolazi, njegova špijunka zabljesne i potamni, kao što je i slučaj kada svetlo dolazi iznutra. Nego! Razmenili smo poglede. Ja: – Aman više, šta hoćete u sred vremena za ručak? Idite kući, burazeru, popodnevni je odmor. Dolazili ste i ranije. Rekao sam vam, tamo imam jednog druga, tamo gde se vi sastajete svake subote ili šta znam gde! S njim pričam, kad odemo na po jednu, o toj vašoj veri, kao i za moj rođendan. Njega ste izbacili, ali on vas i dalje voli. Želja Svedoka osmeha plastične kese jeste da ih bolje upoznate. A ko ima živaca za to? Možda ste ih videli na ulici, kako nude svoje časopise prolaznicima, kako se strpljivo izdvajaju i nemaju nikakvih problema. Ili ste, možda, nakratko progovorili s njima na vratima kada su vam došla, deset ili više puta, ista lica da mole za osmehe od plastike. Reciklirane s mukom. S jednom od njih sam malo razgovarao. – Kako ste? Ja sam Sretina, svedokinja Gospoda našeg Jehove. Mi smatramo da se stvari dešavaju od sebe i sa ciljem. Nemamo šta da radimo! Ja: – Sestro draga, oprosti mi, ali sreća ti je isplazila jezik dok si je tražila, i ako je nađeš, lice će joj biti ružno i reći će ti da to više nije to. Tebi i tvojima se dopada kad vam ne otvaraju vrata, ili kad vas psuju, jer vam je to povod da se opet vratite. Sretina: – Molim te, ne govori tako, poslušaj nas jednom zašto smo došli i shvatićeš gde se nalazi istinska sreća. Progovorio sam opet pošto sam u međuvremenu obukao majicu s listovima marihuane koju nikad ne oblačim jer se isprala i iskrzala. Čuvam je za poslove po kući. Ja: – Ma idi, sestro, srećan je samo čobanin. Posle njega su najsrećniji Romi! Uistinu, Svedoci osmeha od plastičnih kesa se interesuju za vas i za vaš život. Oni žele da vam budu prijatelji, da vam govore više o sebi, o svojoj veri i organizaciji i o tome šta misle o ljudima, o svetu u kom živimo i sl. Žao mi je kad sam zao. Zbog reči sam i obukao tu majicu, ali sam još uvek zračio arogancijom, obrušio sam se na jednog od njih rečima koje stavljaju tačku na sve čemu se približe. Momak: – Možemo li da uđemo,  na kratko, da porazgovaramo sa vama? (Mir u pozadini.) Došli smo da širimo spasonosnu reč. Ja, prekidajući ga: – Vi ste kult, kontrolišete misli onih koji vam veruju! Otvorili ste i štampariju koja jedino od pisma više vredi. Prekinuo sam usred reči, prihvatajući činjenicu da oni kucaju sa i bez dnevnog reda, u određenim zonama i dobima, posredstvom moralnih i društvenih kriza, ovi srećnici s uniformisanom civilnom odećom i najuporniji su onda kada lupaju na vrata u ime moga sna.

----------------------------

ELJAN TANINI  je čovjek s dvije noge.

Studirao je grafiku u gimnaziji za vizualne umjetnosti u Tirani, a zatim diplomirao filozofiju i sociologiju na sveučilišnim studijima. Trenutno je novinarTop Channela i piše za dnevne novine Shqip. Prvu knjigu eseja Pijaca ničegaobjavio je 2009. godine. Knjiga je napisana u adolescentskom žaru i govori o hendikepiranosti društva, viđenog s distance. Sada piše kolumnu Pisma iz Republike Škrabopisa za albanski časopis Psihologija. Njegovi interesi uključuju novinarstvo, kulturu, estetiku, filozofiju (eseje), fotografiju, umjetničku kritiku i reportažu. Također je bloger i učesnik zelenog pokreta Posadi svoje drvo, kojemu je cilj proširiti se po čitavoj Albaniji s milionima stabala. Trenutno priprema knjigu kratkih priča, pod naslovom Bez točke.

Papa Françesku, Gjendja që kërkojmë

Papa Francesco, tu sei Tango

Një rrugë në Tiranë ose në Shkodër, duhet të mbajë patjetër emrin e tij, si shenjë e qëllimit fetar që ishte në tokën shqiponjë.

Sa duar të pista qeveritare e të përkohshme ka takuar Papa? Apo ishte ora për rrëfim! Sa i turpshëm ngjan shkëlqimi i jakave, fustaneve të shtrenjta përpara gjendjes që kërkojmë të ndjekim. Aty para Atit të Shenjtë, ishin ulur njerëz që nuk kanë asnjë lidhje me besimin, e as me dëgjimin ndaj tij.

Deliri po qesh, por paska pranuar përuljen! Fundja, bardhësia e tij i mirëpret të gjithë. Ai është koha që na solli shpresën e ditëve tona prej betoni. Sa mirë që e rregulluam një pjesë Tirane për nderin e tij. Sa keq, që unë një banor i këtij vendi ndihem i ofenduar përpara gjërave që bëhen shpejt, dhe jo më parë. Por sërish, sa mirë që të paktën diçka po ndodh edhe këtej nga këneta jonë.

Nuk e di se çfarë u bë  me shpirtin, kur të tilla veprime ndodhin. Janë vota, apo një qetësim i lartësuar i ditëve që nuk përsëriten. Janë fasadë, apo pllakatë! Mund të jenë edhe disa turistë më shumë pas ikjes së Papës.

Kur Papa Gjon Pali i II erdhi në Shqipëri në vitin 1993, isha 5 vjeç. Në ato vite kisha një ëndërr të thekur: desha të bëhesha polic. Duhej vetëm kaq pak, sepse une e ndjeja veten të gatshëm dhe të lumtur për të dalë në shesh për Papën. U arratisa nga shtëpia, por në brezin e pantallonave të verdha, kisha një pistoletë plastike. Siguria ime fëminore, mblodhi çunat e lagjes për një nisje drejt qendrës së Tiranës. Kthimi: Humbje rruge, kërkim lartë e poshtë nëpër lagje nga prindërit që nuk më gjenin dot, shoqëruar me një dru të mirë e të rëndë. Po që më pëlqeu, ata më godisnin e unë qeshja!

Eni ka një javë që më thotë se Papa është Budist! Ndërsa unë me fjalët e saj dhe lumturinë që pashë rrugëve të Tiranës, i kapa në një emocion që nuk shkruhet. Për Papën nuk duhen fjalët, ose mezi duhen. Unë dua të bëhem sërish polic! Këtë herë nga trotuari im në Rrugën e Durrësit, ose Rrruga e Delegacioneve, pata emocionet e atij fëmijës 5 vjeçar me përlotje të thellë dhe të lumtur…

Me ardhjen e Papës, ne u mbushëm me atë që duam të jemi, motivin tonë drejt një Europe që po pranojmë. Që po na pranon ashtu siç dukemi. Ai është gjendja që të paktën andej nga sipër, kostumet e shtrenjta urojnë ta kopjojnë. Kjo gjë do të duket në ditët në vazhdim. Ata do të jenë një kopje e vogël e Papës për nga veprimet e zemrës, apo kjo vizitë ishte thjeshtë një takim në Shqipëri për minutat tona kundër vuajtjes së shkuar.

Por mua më intereson më shume ai. Fjalët, ato që i përdorim keq nën emrin e Zotit. Papa, ti je piktogrami që na thua se udha drejt dëshirës për të dashur, kalon përmes dhe brenda zemrës. Në fillim Shqipëria ndërtohet në zemër, e më pas ashtu siç e duam ne dhe ata. Puna është se ju nuk i nisni gjërat as nga mendja e as nga zemra, por ashtu si duhet të duken. Ja kështu jeni ju: Na kanë ardhur njerëz, e keni larë banjën?!

Papa është shembulli që duhet të jetojmë, sidomos për kohën e atyre që na qeverisin. Ai nuk është superheroi i takimeve të shtrenjta, i shkëlqimit që ne i krijojmë vetes ndaj atyre që na qeverisin. Sa pisët është mes nesh, thumbit të shoqërisë së ekraneve dhe fasadave.

Këto ditë ka më shumë frymëzim se zakonisht! Sa do të desha që Papa ta mbante rrufenë e tij në Shqipëri për disa ditë me rradhë. Edhe vetë Toleranca Fetare u xhelozua kaq shumë me ardhjen e tij në Shqipëri, sa doli rrugëve për të thëne se Papa u bë pak shqiptar ashtu si ne.

Sa harmonia fetare po shpejton afrimin për ndërtimin e një xhamie të merituar në Tiranë. Duhet ta ndërtojnë sa më shpejt atë xhami. Papa Fran, është ajo që nuk kemi. Është gjendja që po na jepet të ndjekim. Është kundër - deliri që ndërroi arin me dru, ndërsa ne ndihemi më mirë kur varfëria lyp pranë nesh atë që nuk ka.

Papa Francesco, do takohemi një ditë dhe do mbjellim një pemë ku të duash ti. Unë do desha që ne shqiptarët të kemi një kardinal, e di që është herët për këtë gjë. Por do më pëlqente një kandidat i mundshëm për Papë këtej nga Shqipëria. Do më pëlqente të ndodhte, edhe me vonesë.

Rëndësi ka që nuk ndodhi asgjë në atë bulevard historie të ngjeshur, me drita ose jo! Të bardha, apo të verdha. Frikën e kisha pranë në çdo moment. Çfarë lumturie që nuk ndodhi asgjë! Më në fund. Edhe unë Papa, do të lutem për ty sepse ti je gjendja që kërkuam duke marrë fill edhe nga emri yt Papnor.

Papa Bergoglio, Tu Sei Tango

Tiranë më 21 Shtator 2014

Papa Françesku, i dyti nga e djatha, shoqërohet nga prelatët ndërsa mbërrin për Meshë në Sheshin Nënë Tereza të Tiranës më 21 shtator 2014.(AP Photo/Alessandra Tarantino)

Unë tek gjërat

Ora e fëmijërisë. A e dini sa nuk jetojnë njerëzit? Se ne hidhemi për të mbetur aq pika sa kemi vënë në fund të fjalive gjatë jetës. Ende pa e ditur pse binte pika me shi kur drita bëhej gri dhe pallati i kuq, isha hapja e gojëve që mburreshin se kush pinte – kapte - numëronte më shumë sshshhiiii. Më dilej me çadër që s’kishte pse hapej. Desha të kërcisja për pëllgjet, ndërsa tani pyes çfarë janë këto kohëra nën shi kur një bisedë për vlerat është thuajse krim! Janë kohë të zymta ku vlerë kanë vetëm letrat me vlerë.

Dola nga jashtë. Takova Hanën, ishte këpucët e pak veshura të një viti më pare. Tani fqinjeve po u shkarkoj shkarkuesin në banjo, po më flet turqisht. Nuk eshte as alla turka! I kam dashur gjithmonë që gjërat të bëjnë dashuri, të më bëjnë dashuri. Kam zhgënjyer, kam fyer edhe të tjerët brenda meje. Unë kafsha sintetike ndoshta jam ata që shaj të bëhen së prapthi sepse jetojmë epokën kur disa idiotë qeverisin heshtjen. Po mësoj asgjë, më erdhi rrënqethje fertiliteti. Edhe për sa duhet të flas për vepra komode?! Me përjashtim të ngjizjes, çdo vepër tjetër kërkon terren të vështirë.

I shoh. Unë i lëviz retë e thinjura. Se po mos ti shihja unë, ato nuk do lëviznin. Kur më mbarojnë fjalët, bëj foto, bëhem foto. Më në fund po më ikën koha e daljes së krahasimeve me “si”. Toka lëviz vetëm kur unë eci mbi të. As vdekja nuk ka qenë kurrë, bëhet vetëm një fillim për atje që nuk ekziston.

Perënditë ca zotëronjësa qe më qajnë nga lart. Një pikë më bie nga sipër. Jam i dënuar që urinën e zotave ta quaj shiun tim. Po kur unë qaj, sa dhe si e quan milingona lotin tim?! Apo mos vallë urinën e merr për lot?! Deri sa të kërkoj se kush janë perënditë e perëndive, nuk e gjej dot. Numerim i shiut nga vrima e miut paska ka edhe trishtim sa ai kur e shoh lirinë që bëhet më e lirë me zogjtë qe ushqehen në kazanët e plehrave me njerëZinë. Sot kam prerë vetëm gërshërët

I within Things

Childhood hour. Do you know that people do not live? Because we throw ourselves to remain as many full stops as we have put in the end of the sentences during life. Yet not knowing why did the rain drop when light became grey and the buildings red, I was the shouting mouth of who drinks – catch – numbers more raaaiiinn. I wanted to go out with an umbrella that didn’t need to be opened.

I wanted to crack for the pools, while now I wonder what are these times under the rain when a conversation on values is almost a crime? These are gloomy times where the only valuable things are the securities. I went out. I met Hana, was the shoes less worng of a year ago. Now I’m flushing the toilet to the neighbors, is talking in Turkish to me. And it’s not even alla turka! I have always wanted for things to make love, to make love to me.

I have disappointed, offended even the others inside me. I, the synthetic animal, maybe I am those I bully for being on reverse because we live in the era where some idiots rule the silence. I’m learning nothing, I’ve got fertility chills. For how long I should talk about comfortable deeds?! Apart conception, every other deed seeks a difficult terrain. I see. I move the grizzled clouds. As if I didn’t look at them, they wouldn’t move.

When I am out of words, I take pictures, I become a picture. Finally I’m getting rid of the time when I use to compare with how. The Earth moves only when I walk on it. As death has never been, becomes a beginning for what does not exist. The Gods are some possessors who cry for me from above. From above a drop falls on me. I’m condemned to call Gods hunger and call it my rain. But when I cry, how and what does the ant calls my tear?! Or do they take tears for urine?! Until I search for Gods God’s, can’t figure it out. Counting rain from a mouse hole apparently it has also sadness to look at freedom more free then birds who feed themselves in the garbage can with huMans. Today I’ve cut only the scissors.

Translated by

Davjola Ndoja

Kikinda Short Story Festival 
July 2014 

Hiqe atë telefon pash Zotin

Mirësevini në botën ku dykëmbëshat po përtojnë të flasin me njëri-tjetrën! Nuk është fare e mundur të rrihet pa atë celefon, sepse shpesh herë vetmia jonë shërohet prej tij se nuk presim dot ndryshe. Madje po aq shpesh këtë petashuqin, në pritje e siper e përdorim për të vrarë vetminë e të qëndruarit në facebook. Dola një mbrëmje në një vend që ka muzikë të pjekur mirë, ku shoh se treçerekut të fytyrave që i has për të parën herë u shkëlqente lëkura nga drita e petashuqit! Çfarë defiçence njerëzore!  

Shtimi i jetesave njerëzore që e kalojnë kohën nëpër kafe ka dërguar në komunikime të tjera ndërpersonale për ndryshime personaliteti. Të pakta janë qëndrimet për një kohë të gjatë nëpër bordura, cepa apo stola pa e hapur këtë komunikuesin! Jo se nuk preferohen por ato i duan llojet e tjera njerëzore, përgjithësisht ata që shihen shumë nëpër rrugë dhe më të distancuar si vëmendje njerëzish. Çdo ditë më ndodh të lëviz me zagarushen, dyrrotaken gomëhollë. Shoh pafundësisht se të ecurit e dykëmbëshave e mbajnë kokën poshtë kudo, në bare, rrugë dhe sidomos edhe mbi makina. Për ne që lëvizim me dyrrotak, gjobat për ata që i japin makinës dhe në njërën dorë kanë telefonin duhet të jenë më të mëdha. Rreziku është i shpejtë sa hutimi i teshtimës. Dhe këtë e rivuajnë shumë mirë ata që i japin biçikletës me panik. Nëse i vështron kur ecin rrugës me hapa sa minutat nuk mbeten të jenë vajza që mbajnë kokën poshtë për të parë pastërtinë e këpucëve, këmbët apo cilësinë e trotuarit! Me nëpërmendjen diku tjetër për ta dy duar bëhen vetëm për një SHUMËFON, petashuq. Në të paktat herë të miat qëndrime nëpër bare shumica e njerëzve ulen në kafe nga nisja e një bisede, flasin më pak sa pesë minuta e më pas shohin punën e tyre në celefon, apo kur dikush flet dhe një tjetër e ka mendjen poshtë në ekran tregon një si shtim ndaj insuficencës shoqërore! Ti bën dy fjalë me ta, ti je me dikë tjetër në tavolinë ku bëhen dy vetë dhe është fare jo e mundur të përqendrohesh në bisedë, sepse facebook-u nuk mund të jetë kurrë i mbyllur!E ripërsëris: Të hapet telefoni për arsye pune është mrekulli! Ai përdoret nga mosdurimi i hapësirave të fjalës së tjetrit. Unë jam me ty tani në tavolinë, por as që bëhet llaf me mendje. Pastaj kur këta humanët nuk kanë ç’të thonë, pse ulen bashkë të flasin?

Të qenurit vetëm nuk do të thotë domosdoshmërisht të jesh i vetmuar. Humbja e fuqisë së komunikimit sy më sy apo të përtosh të flasësh me tjetrin përballë do të thotë se pasioni pas substancave virtuale ndikon në çrregullimet e vetmisë, por edhe të kesh kohë që me zor të bësh polemika me gjumin.

Habisë i shtohet edhe fakti se të ecësh rrugës dhe të flasësh me vete në kokën poshtë sot për sot është bërë modë. Ja se për çfarë ankohet gjyshja ime: – Unë nuk i marr vesh fare këta të rinjtë e sotëm. Nipçja që kam në shtëpi (këtu nuk e ka fjalën për mua) gjithmonë i ka duart e zëna dhe kokën poshtë! Por ama kur shoh rrugëve rini të veshur krëk që flasin me vete shpirtiiiiii, zemraaaa, u afrohem e janë gjithë zëra! Në kohën time kush fliste rrugëve me vete e merrnin për budalla, sot na qenka bërë modë. Domosdo modë se nga njëra anë e veshit mbajnë kufje, ecin dhe më shumë duken që flasin me vete. Kapemi edhe nga shkëlqimi i syve kur dikush u thotë në ndonjë faqe virtuale: “Congratulations for feeling connected with others in your life”. I vetmi pakt që u dashka bërë është kur të gjithë ulemi në tavolinë ta hedhim celefonin, le të bjerë nga zilja. Në kohën kur ai cërret apo duhet ta shohësh, sytë dhe veshët janë gati! Ai apo ajo duhet të paguajë…! Po, por të paktën të bëhet ai pakti që nuk do preken telefonat për një minutazh të caktuar… Tani që po shkruaj jam në njërin nga tre cepat e mi. Këtu në vendin e dëshiruar ajo me bishtin e flokëve mbledhur fortë në kokë sapo porositi një Konjak Skënderbeu. Është e veshur mjaft mirë me të zeza të shtrenjta. Seç ka edhe një ritëm prej intelektualisteje. Si ka mundësi që një shtrenjtësi në dukje e tillë kërkon Konjak Skënderbeu?! Përse nuk preferon fjala ikën një Gautier?! Ja që nuk harrova të shkruaj edhe për të, sa u ul hapi petashuqin pas pyetjes së kamerierit. Petashuqin e paska të shtrenjtë. Erdhi edhe një Ai. Flasin në sy. Kaluan çerek ore nga biseda me mendjen diku tjetër, tani të dy kanë hapur telefonat dhe po rrëshqasin gishtat. Aaaa, ajo po më kërkon karikues për celin. Nuk kam i thashë. Sigurisht që kisha për atë telefon të përhapur në masë si vetë ajo, nuk desha t’ia jepja. Doja ta shikoja të vuante pak me më shumë qetësi fjalësh në atë tavolinë, fundja të fliste edhe me atë djalin biçim afër saj.

E kam seriozisht, kur fillojnë bisedat në tavolinë dhe hapet ai morracak telefon ne  bëjmë gjoja sikur të dëgjojmë. Po aq i frikshëm sa është edhe blici në teatër. Duhet kthyer shkurt, pastër e qartë një ligj i thjeshtë që edhe teatri me errësira të tjera ku të bëjnë të duash edhe vetminë tënde është si katedralet dhe muzetë që nuk fotografohet me blic. 

Njerëzit kanë frikë të rrinë vetëm edhe kur janë me njëri tjetrin. Po shohin punët e tyre edhe kur nuk i kanë të tjerët afër, dhe interesi i gjendjes njerëzore do të bëhet më i ftohtë se të bëjmë dashuri me robotët. Dita e kësaj të fundit po afron. Unë nuk e di në e ka fajin teknologjia për këtë, apo thjeshtë na ka mundësuar të shprehim vetveten?!

Për Gazetën Mapo, 10 Qershor 2014 

Karikatura nga Endrit Beqo

With head down

The increase of human lives which spent their time in café has lead to other intrapersonal communications for personality change. Lesser are the staying for a long period in bordures, corners or benches! Isn’t that aren’t preferred but those needs other kinds of people, generally those seen often in the streets and more distant as people’s attention. It happens that every day I ride with my courser, two-wheel thin tire. I endlessly see pedestrians walking with their head down everywhere, in bars, streets and most of all over cars. If you stare at them while walking with steps as minutes those are no girls with their heads down to see their clean shoes, feet or the quality of the sidewalk! With their mind somewhere else for them two hands are made only for a flat MULTIPHONE. In my few staying at bars most of the people sits in café cause of a conversation, talk for a few minutes and then mind their own business on their mobiles, or when one talks and the other is focus on his screen reveals an increase of social insufficiency! You exchange a few words with them, you’re with someone else at a table when become two and isn’t at all possible to be concentrated in conversation because Facebook must never be closed! Being alone does not mean necessarily to be lonely. Losing the power of eye to eye communication or being too lazy to talk to the one in front of you means that the passion for virtual substances affects loneliness disorders, but also having time by force getting into polemics with sleep. To the amazement is added the fact that walking on the street and talking to your-self with head down today is on fashion. Here’s what my grandmother complains about:

- I can’t understand this young generation. The nephew I’ve got home (she’s not referring to me) has always his hands busy and his head down! But when I see in the streets these youth well dressed who talks to themselves honeyyy, babeee, I get close to them and they’re full of voices! In my time when someone talked at himself on the streets he was taken as insane, today is on fashion.

Of course fashion as from a side of the ear they have the headphones, walk and more they look like they talk to themselves. We attached from the sparks of the eyes when someone tells them in some virtual page: Congratulations for feeling connected with others in your life. The only worthy pact is that of putting away the phone, let it ring. By the time it rings or you’ve got to see it, eyes and ears open! He or she must pay…! Now that I write I’m in one of my three spots. Here at my desired spot she with her ponytail tightened hardly upon the head orders cognac “Scanderbeg”. She is dressed very well, in expensive blacks. She’s got a kind of intellectual rhythm. How is it possible that an apparent expensiveness orders cognac “Scanderbeg”?! Why doesn’t she prefer, let’s not say a “Gautier”?! Here I am not forgetting to write about her too as soon as she sits after the waiters question she opens the flat one. I don’t know if its technology’s fault or it just made possible to express ourselves?!

Translated by

Davjola Ndoja

ÇMENDURINA SHOKËSH

(Një kujtim që sot endet me pasoja)

Ishte një vjeshtë e qelbur e 1990-s. Më shumë se kaq, çdo gjë më dukej se duhet të ndryshonte.

Nuk isha, as djali i çmendur, as mejhanexhiu i radhës, por një student me një adoleshencë të qetë. Dhe pikërisht kjo më pëlqente tek unë. E dija se Vetja, po më kërkonte shumë.

Fillova fiksimin e koleksionimit, edhe çfarë: fosile. Asnjëherë nuk u thoja të tjerëve se çfarë bëja dhe çfarë isha. E kuptova që shoqëria po ndryshonte. Pasi kjo vjeshtë e qelbur nisi, e si e tillë, në shtator filluam shkollën në Universitetin e Tiranës, dega matematikë. Unë vija nga një shkollë fshati, ndërsa Ar Pushka, vinte nga Shkolla Skënderbeg, një quks, por njëkohësisht edhe nga Qukësi i Librazhdit. Hëhëhë, edhe quks, por edhe nga Qukësi. Për jetën e tij më tregonte se kur ishte fëmijë e përdornin si hamall për të transportuar valixhet nga Qukësi te stacioni i trenit.

Rastësia e keqe e deshi që qëlluam në një dhomë. Pinte shumë duhan, rreth 40 cigare në ditë dhe kollitej në orët 4:00-6:00 të mëngjesit. E thashë pra, ishte një vjeshtë e qelbur…

Tani meqë erdha në Tiranë, duhet “të zë një të dashur”. Duhet të ishte e para për mua, nuk është se nuk desha të kisha një të tillë më parë, por kisha menduar ndryshe.

Duhet të kisha vetëm një të dashur në jetën time e asaj t’i falja çdo gjë, sepse kur ta bëja me të në herën e parë, duhet të mendoja vetëm për të. Seç më kishte kapur, se duhet të gjeja një dashur, madje teoria e fiksimit tim qe, se po më ikte mosha… Pra ishte koha më e mirë për mua që doja të bija në dashuri, aq shumë sa muzika më bënte sikur isha i tillë. Madje, pas kësaj m’u shtua edhe një “edhe” se duhet t’u jepja fund masturbimeve. Sa ma pështirosën edhe shokët e dhomës, teksa qejflilloheshin gati çdo natë. Stina ime e fiksimeve filloi. Me Ar Pushkën, u grinda se pinte duhan në dhomë e më bezdiste shumë. Unë mendova “një zënkë e vogël midis shokësh dhome”. Pushka, e mendoi ndryshe. Megjithëse ishim shokë dhome, tinëz ai filloi të mbushte muret e godinës 4 me lajmërime mbi koncertet që unë do të jepja me Michael Jackson dhe Luciano Pavarotti. Kur u ktheva në shtëpi babai më tha se kishte marrë vesh se kanë mbushur Tiranën me letra për ty. Duket që shokët e mi, ishin më se të lumtur të hapnin thashetheme apo më mirë “fjalëmuti” për mua… Ai ishte i turpëruar për mua, me figurën idiote që po bënte në fshat, për të birin e tij fare normal. (Ishte mësues). Aq sa Zeqinea fqinja jonë, e shikonte kur vinte nga puna në drekë, dilte në oborr për të varur gjoja rrobat dhe e pyeste për mua. Gjithmonë i kam urryer të tillë, madje edhe veçohesha prej tyre, por ja që stina e tyre filloi. Patëm një muaj pune prodhuese në korrjen e misrit. Pasi u kthyem, dhomat u riorganizuan dhe ndërruam godinë, vajtëm te Godina numër. 5. Këtu filloi tmerri i stinës së vërtetë. Ai kishte shumë shokë të tjerë skënderbegas. Më kujtohet vetëm emri i Selthos. Me origjinë nga Burreli, tani jeton në Elbasan, lagjja “Haxhias”, diçka e tillë. Filluan të mbushnin muret e Godinës numër 5 dhe të Fakultetit të Shkencave të Natyrës me lajmërime të tilla. S’e dija as nga më vinin. Për mëshirë, tre shokë nga Shkodra, Ar Savaja, Ar Dollapçiu, dhe Bar Kolla, më ndihmuan ta gjej se kush ishte. Ky qe një lehtësim i madh për mua. S’pushuan, por të paktën e dija nga vinin. Nuk ndihesha mirë shpirtërisht. S’u mjaftuan me kaq. Një ditë më panë teksa shkoja në shkollë te 15-katëshi dhe m’u bënë rresht për një prapa. Ç’të bëja? Ishin shumë dhe të dhunshëm. Ndenjën ashtu deri në hyrje të godinës C në Fakultetin e Shkencave të Natyrës. Të gjithë qeshnin me mua. S’u kisha bërë asgjë. Për mëshirë prapë ata tre djemtë gjetën një stampist që iu paraqit Selthos sikur ishte çuni i tezes sime. Biseduan me të dhe i futi pak frikën. Kështu ndaluan. Dëmi ishte bërë.

Edhe në kohën që desha të gjeja një të dashur, tashmë isha unë shenja e integralit që më kishte kapur kjo shenjë e keqe në stinën time. Filluan rrëmujat në dhjetor. Unë mora pjesë që më 8 dhjetor. Atë natë dikush ndaloi makinën e policisë në Rrugën Budi. Isha unë që i dola para makinës së policisë. Rreth çështjes sime gjithçka tjetër është e parëndësishme. Degjenerova nga mësimet, sepse isha shumë i turbullt në mendje nga tronditja që pësova. Ato më lart vazhduan për disa muaj. Pushka, ishte kumarxhi i madh dhe i suksesshëm. Jetonte në të njëjtën dhomë me Nas Valën dhe Tak Ndalën. Të dy minoritarë. Nas Vala shkoi më pas në Greqi dhe lozte bixhoz. Pushka e rropi në bixhoz. Pushka u merrte atyre gjithçka dhe e përdorte pa leje. Ata s’ia varnin shumë, varja mo. Studentët mblidheshin në ndonjë dhomë të gjithë për të luajtur bixhoz. Aty ishte një herë Tak Ndala me të tjerë. Pushka i afrohet dhe i thotë në vesh “m’i jep pak brekët se do shkoj te e fejuara?” Taku u turbullua shumë nga kjo dhe murmuriti me zë të mjaftueshëm që të gjithë e dëgjuan “s’i mjafton këtij që më merr shampo dhe gjithçka tjetër. Tani më kërkon dhe brekët”. Pushka vuante nga fiksimi i gjërave të tjetrit, ato i shijonin shumë. Më parë i merrte edhe pantofla, peshqir, dilte edhe me pulovrat e Takut. Tani Pushka ka një restorant që e bëri me paratë që ia vodhi Nas Valës. Vala është ndarë nga gruaja dhe bën një jetë të vështirë.

Shkëputur nga Libri Tregu i Zeros me Titullin: Më jep pak brekët se do shkoj tek e fejuara

eT

Për Gazetën Shqip, 19 Maj 2014

Quhem Yll

Fjalët e një miku të dashur që nuk jeton më me dëshirën e tij

-       Unë nuk jam psikopat! Kapi lulen me një dërgesë tek vajza aty pranë duke thënë: - Sot lule nuk dhurohen më, e përse?! Ai që i jep lule dashurisë së tij qenka i dalë jashtë mode? I kanë lënë lulet vetëm në përkujtim të atij që shkoi, e përse mos të lënë një guriçkë kur të shkojnë ta vizitojnë në pllakën e mermertë të varrrit! Më mbytën me ilaçe... Më në fund nuk më duronin në shtëpi dhe më çuan në mëhallën e të gjithëve. Ça kanë me mua vallë? Përse nuk më lanë në dhomën time. Unë jam normal, ti jo? Unë e shoh Zotin e flasë me të çdo natë, ti jo?! Shoh edhe xhindët. Përse qënkemi të çmendur ne, se shohim ato që nuk mund ti shohin e te prekin këta gjoja normalët! Këtu është tmerr, më japin ilaçe por nuk i përtyp. Përse disa janë shumë mbi normalë e të lumtur, e të tjerë sakatë e të vuajtur? Si mund ta kalosh tërë jetën ashtu, patjetër edhe këta të vuajturit do të kenë një shpërblim, është e pamundur të mos shpërblehem. E në mos qoftë kështu do ti prishim të gjitha moralet e ndërtuara të fesë, nuk do të ketë më vlerë të egzistojë mes nesh.

Përse mua më shohin kështu, mos u jam bërë barrrë të tjerëve? Shkuan e më mbyllën atje në çmendinën "YLL" me pesë cepa sepse ne jemi yje. Unë jam në dhomën pesë. Jam edhe nga lagjja pesë, madje shtëpinë e kam patur në kat të pestë, por e shitën për mua së hipja në ballkon. Flisja, flisja, flisja dhe fluturoja me Zotin. Por në shkollë nuk kam qënë me pesa.  E vetmja pesë që kam marrë që nga klasa e parë deri në vit të tretë në Akademinë e Arteve  ishte ajo e ...nuk e mbaj mend.

Di vetëm se kam qenë me dhjeta. Këtu më pisët se kurrë, këtu na rrahin. Na lënë ashtu me urinë e nevojë kafe që të mbajmë erë me dëshirë. Mua me pëlqen. Një ditë erdhi ajo e bardha e ushqimit, ajo pështyn shpesh në pjatën time, e unë ça bëra?! E hodha gjithë uturakun tim në surrat. Qe mos të lahem dhe më pas mezi pres ta përqafoj fshehurazi. Hahaha, ajo e ka inat këtë gjë. Mua më pëlqen. Prandaj më urren dhe pështyn në pjatën time. Për këtë shpërblim të bukur, më mbajtën një muaj në izolim, i lidhur në duar, me atë pak dritë. Edhe aty u qelba në erë. Në verë na qethin, nuk njoh femrat nga meshkujt. Marrin zorën e na freskojnë në oborr. Ja Yllka shoqja ime, ajo po fluturon. E dua atë. Sa për kujtim edhe unë quhem Yll. Jo Ylli,  prandaj e dua shumë atë vajzë. Rri këtu në stol duke pirë ndonjë cigare që më japin infermieret. Të shohësh çfarë vithesh dhe gjoksi të bukur ka. Vetëm se është tullace. Edhe atë e zunë morrat e xhindeve. Thonë që kam shumë shok, edhe unë i kam parë. Unë të gjithë shok i kam. Ata në verë vishen me të trasha, e në dimër dalin lakuriq. Nuk më ka ardhur askush të më vizitojë, u bënë tashmë dhjetë muaj. Nuk di ça bëhet me bibliotekën, me pikturat e mia në studio! Me siguri, do i kenë shitur gruaja dhe fëmijët e mi. Tërë ato libra që i mblodha me mundim, kur prindërit nuk kishin më jepnin lek për të blerë edhe librin edhe telajon. Tërë ato piktura të frymëzuara natën. Të paktën ti shesin, vetëm mos i digjni! Quhem Yll, apo e thashë një herë këtë. Pse nuk më çuan më mirë në azile? Tani kam një të dashur, dua të bëj fëmijët e mi kur të dal që këtej, po dola ndonjëherë! S'ka gjë, do të martohemi këtu. Kemi edhe një prft, atë të shkretin e kanë harruar që nga koha e atij komunizmit. E kush tha që ne jemi të çmendur, edhe unë fluturoj. Të jeni të sigurt se ne të çmendurit shohim atë që nuk mund ta shihni ju gjoja normalët. Pikërisht, normalët janë më të çmednur nga ne, se hiqen sikur janë. As tek rrenat nuk janë. Ne shohim çdo gjë, edhe atë që lëviz mbi ne, prandaj na mbyllin këtu. S'duan të dalin sekretet. Çfarë kanë me ne artistët, ne jemi liçensuar për çmenduri ndërkombëtare. A jemi të paqtë, bëhemi të egër se ju nuk na doni. Unë kam edhe shumë shokë në parlament, të gjithë shokë i kam. Nuk e ke vënë re sa ngjajnë me mua!

Aty për aq pak sa qëndrova unë, ishte tmerr. Gjithkush të kërkonte ndihmë. Madje pashë edhe një fqinjin tim që merrte ilaçe dhe fliste me të bardhën e murit. Çdo gjë jo edhe aq e fshehur. Shpesh shoqëria jonë të vret, njerëz që bërtasin kudo, prindër esterikë që rrahin në rrugë fëmijët e tyre për gjënë më të vogël. Dhunë e vetëm dhunë, të tjerë që zihen e përsëri bërtasin për antenën në tarracë, kush e fiku e kush e hapi pompën. Tani që na falën lirinë, nuk dimë të duam që ta përdorim atë! Prandaj do të jetë i vrarë  në liri për t'u rikthyer në guackën e parë: që mendimi të jetë më i plotë. Sepse sipas saj dhuna bën njeriun. Dhunë për monumentin e një kohe, me moshën, djem që rrahin prindër, por edhe burra të dhunshëm për gratë dhe fëmijët. Se nuk ka problem është gjë e tjetrit, se je ti tjetri dhe unë dua të heq tërë nervin tim. Në një shqoqëri si kjo e e jona ku ngacmimi është bërë si dëshirë për t'u ndjerë më mirë, është një arsye më shumë përse populli nuk ngrihet të protestojë në festën e mizës që edhe me atë që gjen mbi çdo gjë të pisët, e pranon dhe lepin surratin. Disa të etur për grykësi, e disa kënaqen me pak...  

Shkëputur nga Libri Tregu i Zeros, faqe 52, et

Ferdinando Scianna dhe Shqipëria në fotot e vitit 1984

(E njihja prej kohësh, jo atë por fotot)

Ai ështe fotografi i Jorge Luis Borges, Monica Bellucci-t, Dolce & Gabbana-s, Martin Scorsese-s, etj etj… Për mua kanë më shumë rëndësi të tjerat, tonat. Janë rrokullisur orët, sepse këtë herë erdhi në Tiranë prej Ditëve të Fotografisë Italiane në Tiranë, një projekt i organizuar prej EjAlbum dhe nga Instituti Italian i Kulturës. E njihja prej kohësh, jo atë por fotot. Nga afër nuk ish aspak një delirant çastesh që vetëm ai i di. As nga larg nuk ka ndermend të të shpikë veprime se duhet të njihet. Prandaj duke menduar se Google mund të thotë më shumë se kjo intervistë, vendosa të ndalem vetëm në momentet për Shqipërinë. Ferdinando Scianna, është një ndër fotografët më të njohur në botë, anëtar i Agjensisë prestigjioze Magnum. Me një karrierë të gjatë, mbi 40 vjeçare. Aautor i shumë librave fotografike dhe jo vetëm, fotograf i ekspozuar dhe publikuar në të gjithë botën, Ferdinando Scianna konsiderohet si një nga artistët më influencues të kohës Sonë. Rikthehet në Shqipëri për herë të dytë pas një eksperience të jashtëzakonshme fotografike të viteve të komunizmit, gjë që sot ka lënë një arkiv tepër të çmuar të dokumentimit të Shqipërisë komuniste.

E.T: Pse u bëtë fotograf?

F.S: Një pyetje që ma bëjnë përherë, e paevitueshme! Madje prindërit e mi, sidomos im atë, deri vonë nuk e pranonte dot faktin që djali i tyre të bëhej një fotograf, e pakuptueshme për ta ky profesion. I kujtohej fëmijëria e tij kur në fshat kish vetëm një fotograf i cili shërbente kryesisht për të fotografuar moshat e vjetra. Fotot e pllakave të varreve apo ndonjë tjetër që kish nevojë për fotografi dokumentash. Madje shpesh herë kur dikush vdiste papritur dhe familjarët kujtoheshin që nuk kishin foto për të, atëherë thërrisnin fotografin dhe ai i bënte një foto edhe si i vdekur. E  më pas i punonte sytë që ti dukeshin të hapura. Vetëm se po kështu fotografonte edhe të gjallët. Kështuqë im atë më thosh gjithmonë:” Çfarë zanati është ky i fotografit..? Një zanat që vdes të gjallët dhe ngjall të vdekurit!”. Gjithsesi është paksa edhe faji i prindërve të mi nëse unë u bëra fotograf sepse nga një udhëtim turistik, i pari që kishin mundur të bënin së bashku, më dhuruan një aparat të cilin e përdorja siç e përdorin të gjithë në fillim, për të fotografuar vajzat. Më pas është një histori tepër e gjatë që fillon nga libri im i parë mbi festat fetare në Siçili, deri sot. Është një zanat i vështirë nëse do të arrish diku dhe nuk mund ta banalizoj thjesht me pasionin, që mund të jetë i nevojshëm natyrisht, por jo i mjaftueshëm. Për mua fotografia ishte edhe një mënyrë për tu larguar nga Siçilia, sepse falë portofolit tim si fotograf në Siçili gjeta si fillim punë në Milano, e më pas Paris etj… Karriera ime ka qenë e kushtëzuar nga fakti që kam njohur gjithmonë njerëz tepër interesantë në momente të caktuara, njerëz si Leonardo Sciascia apo Tomaso Giglio deri tek Henry Cartier-Bresson, që kanë influencuar herë duke forcuar dhe herë duke zbutur dëshirën time për tu bërë fotograf.

E.T: Jo më kot po e them tani këtë: Falëminderit që u rikthyet në Shqipërinë e vitit 2014. Sa e rëndësishme është të jesh një fotograf i Magnum? A mendoni se Magnum duhet të ndryshojë në ditët tona?

F.S:  Magnum është një kolektiv i çuditshëm, prej kohësh në ekuilibër mes falimentimit ose jo. Sepse problemet e mëdha financiare, si dhë struktura komplëksë, ë prapambëtur osë më mirë e mbetur nga e kaluara e bëjnë të quhet një diçka që ka ardhur në kohën e mbylljes. Por pesha e historisë që mban pas, tre martirët siç thuhet, nuk themelohet asnjë kishë pa një martir, dhe vullneti i një grupi fotografësh për të qenë akoma së bashku është aktualisht më i madh se gjithë ato probleme. Është e rëndësishme deri diku, na shërben si një kartvizitë, kudo të shkosh në emër të Magnum nga Tokio ne Afrike apo Argjentine, kudo të hapen dyer që për një tjetër fotograf janë më të vështira. Pastaj jemi një kolektiv ku pesha e sejcilit prej nesh është absolute, në pavarësi të punes apo emrit të tij. Kur hyra në Magnum, të gjithë shkruanin: I pari italian që hyn në agjensinë prestigjioze. Por nuk ishte merita ime sesa defekti i agjensisë që unë isha i pari. Mendon kush, ndonjë idiot, që unë isha fotografi i parë italian i atij niveli..? Thjesht Magnum ishte deri në atë kohë një agjensi e mbyllur, hermetike. Ndonjëherë edhe paksa raciste. Më pas gjërat filluan të ndryshojnë dhe jemi akoma këtu, falë asaj hapjeje të atyre viteve dhe falë ndryshimit. Është e qartë që nuk mund të ndryshojë tashmë struktura e përzgjedhjes së kandidatëve apo e votimit. Mendoj se duhet të ndryshojë administrimi: Fakti që ka vetëm tre zyra në vetem dy shtete dhe anëtarët tashmë janë nga e gjithë bota, apo fakti që mbasi dikush bëhet anëtar i kooperativës nuk ka më asnjë detyrim karshi saj. Nuk e di, flasim prej kohësh për ndryshime, jemi prej kohësh në atë ekulibër që përmenda në fillim, gjithsesi këdo të pyesësh nga ne që jemi anëtarë të saj do të të përgjigjet që ndjehet ndoshta i frikësuar për të ardhmën e agjensisë por që nuk ka asnjë dyshim që do jemi përsëri bashkë, në një mënyrë ose në një tjetër nën atë emër.

E.T: Dua të ndalem më shumë tek fotot që keni bërë në Shqipëri. Një pjesë e mirë prej tyre janë shumë të para, ashtu siç edhe një pjesë e mirë e jona nuk e dinin se kush i ka bërë. Një ndër ato foto që më ka pëlqyer më shumë është ajo asaj vajzës me rroba banje duke parë parrullën Lavdi Marksizëm Leninizmit. Si e bëtë?

F.S: Si gjithë fotot e tjera. Ishim një grup turistësh dhe një ditë na çuan edhe ne në plazh, tek një hotel ku fjetëm një natë. Sinqerisht, nuk i konsideroj fotot e Shqipërisë së vitit 1984 ndër fotot e mira. Në mbi 40 libra dhe gati 5000 foto të publikuara brenda tyre gjatë karrierës sime, asnjë foto nuk është nga Shqipëria, ndërkohë që ka foto përshembull të shqiptarëve nga eksodi i vitit 1991 në Brindizi. Ka një komponent tepër të rëndësishëm në fotografi, që është vëzhguesi. Për ty ai flet shumë më tepër se për mua sepse siç them përherë, fotografia tregon, nuk demostron. Përcjell një pikëvështrim të autorit i cili pastaj analizohet nga gjithkush në mënyrën e tij.

E.T:  Si erdhët në Shqipëri, ku aplikuat? E kishit parë në foto Shqipërinë?

F.S: Në vitin1984 erdha si turist. Një agjensi italiane bënte këto lloj udhëtimesh. Shqipëria ishte një vend i mbyllur për ne por dikush, pra ajo agjensi, filloi të mblidhte grupe turistësh edhe për këtu. Kujtoj që madje duhej firmosur një formular nga ambasada shqiptare dhe në atë formular deklarohej që nuk ishim gazetarë. Përndryshe nuk jepej viza. Mu desh te gënjeja. Shqipërinë e kisha parë në ato foto që qarkullonin në perëndim, shumë pak foto më tepër gazetareske apo propagantistike.

E.T: Si ishte i ndërtuar grupi juaj?

F.S: Grupi ishte ai i zakonshmi, i grupeve turistike. Një cift që kishin bredhur gjithë botën dhe u mungonte Shqipëria, një profesionist që donte të vizitonte një vend me një ideologji të pakuptueshme etj etj… Kur Eltoni me ftoi për darkë në një restorant peshku këtu në Tiranë, mu kujtua se një nga turistët që ishte me ne atë ditë, insistonte të dilnim nëpër  Shkodër për të gjetur nje restorant me peshk për darkë. Ai ngeli i shokuar kur shoqëruesit i thanë që jo vetëm nuk lejohej sepse programi i vizitës nuk ndryshohej dot, por që në Shkodër dhe në gjithë Shqipërinë nuk kish nga ato tipe restorantesh peshku. Gjë e mirë që të paktën në këtë drejtim sot Shqipëria është përmirësuar.

E.T: A ju dukej aq joshëse Shqipëria e asaj kohe sa fotot tuaja? Ishte një vend kot?

F.S: Asnjë vend nuk është kot. Jo vetëm fotografikisht them. Kam qenë në gjithë botën dhe askund nuk kam gjetur një vend që nuk ia vlen apo nuk është joshës, sidomos për një fotograf. Varet gjithmonë vetëm nga sa një fotograf sheh, apo si sheh. Shqipëria pastaj ishte vendi me i izoluar i Europës, ndër më të izoluarit në botë. Është normale që më joshte shumë, aq shumë sa të ndërmerrja atë aventurë me të fejuarën time për ta parë e fotografuar.

E.T: Kur lëvizët nëpër Shqipëri si ju ndiqnin agjentët e sigurimit? Kontaktet me ta, raportet që ata shkruanin për ju?

F.S: Erdhëm me autobuz nga veriu. Madje na zbritën në kufi nga autobuzi ynë italian dhe për sa kohë qëndruam në Shqipëri përdorëm një autobuz paksa të vjetër, shqiptar. Kontrolloheshim gjithmonë, në çdo lëvizje që bënim. Gjatë udhëtimeve kishim dy agjentë sigurimi që na shoqëronin gjithë kohës dhe më duhej të shpikja histori të ndryshme çdo herë që t’u shmangesha. Në Tiranë përshembull, të gjitha fotot janë bërë në kohën e drekës ku unë u shmanga duke bërë sikur kisha me dhimbje stomaku. Gjithsesi, sapo dola fshehurazi nga hoteli më bllokuan njerëz të tjerë që më pyesnin përse fotografoja! Njëri madje, më shoqëroi në një librari për të më treguar shqiptarët e vërtetë, ata nëpër gazeta. Insistonte të thoshte që ata shqiptarë që shihja në rrugë nuk ishin ata të vërtetet, ndërsa po të doja ti takoja apo shikoja, duhej të lexoja gazetat dhe librat brenda librarisë. Ndërsa me shoqëruesit, gjëja që më ngeli më shumë në mend ishte që njëri prej tyre, një çast më thotë: – “Unë e kuptoj që ti nuk fotografon si gjithë turistët e tjerë dhe që je gazetar, por të lutem dua që të shkruash në artikull që ne të dy si shoqërues bëmë çdo gjë  për të të penguar të fotografosh”. Domethënë se kishte thjesht frikë për veten e tij, për ndonjë masë ndëshkuësë, që tani kam marrë vesh se ishin të tmerrshme në atë kohë. Në të njëjtën kohë, me ta ishim të lirë të flisnim për futboll. Dinin çdo gjë, madje edhe sa lireta kushtonte bileta për në stadiumin e Napolit ku luante Maradona. Një biletë që ata në atë kohë nuk do e blinin dot kurrë.

E.T: Aq sa keni parë, sa shumë ka ndryshuar Shqipëria që prej vitit 1984?

F.S: Ndryshimi është tepër i dukshëm. Nuk është akoma një vend tipik perëndimor, ka akoma  shumë për  të bërë. Por qyteti është i gjallë, plot jetë. Pimë një kafe në tarracën e një pallati të lartë dhe pashë sesi qyteti ishte trasformuar krejtësisht. Në fotot e mia te vitit 1984 ai qytet ngjan më tepër me një maket arkitekure, bosh, pothuaj pa jetë… Në një foto duket qartë bulevardi në mes të ditës me pak figura që ngjajnë me figurinat e mëkateve. Shqipëria ishte shumë më e varfër  se të gjitha vendet e tjera koministe që kisha vizituar. Ndjehej një trysni e përhershme në çdo çast. Sot është gjithçka, me të vërtetë gjithçka ndryshe. Ndoshta e vetmja gjë e pandryshuar është propaganda, parrullat. Dje ishin nga partia në pushtet, sot janë zëvendësuar me reklamat.

E.T: Çfarë ndodhi me fotot që bëtë nëpër Shqipëri, ku u publikuan?

F.S: Po, u publikuan në një gazetë italiane dhe natyrisht në arkivin e Magnum. Por më shumë se fotot, ishte artikulli që unë shkrova i cili ngjalli debate. Unë aty përkufizoja vendin tuaj si një kamp të madh përqendrimi dhe reagimet nga e majta italiane ishin tepër të forta. Gjithsesi unë pata atë përshtypje në atë moment, të një vendi nën një presion tepër të madh dhe një ekuilibër tepër delikat qe sapo të thyhej pak, do të shpërthente. Njerëzit, pikërisht si në një kamp përqendrimi, donin të dilnin por nuk i lejonin. Në këtë prizëm e shkruajta atë artikull. Historia më dha të drejtë pak vite më pas ku pikërisht në Itali u dyndën mijëra vetë që braktisën vendin e tyre.

E.T: Sa familjare e keni Shqipërinë, pas këtij aktiviteti me EjAlbum dhe si erdhët në kontakt me të për herë të parë?

F.S: Mos harroni qe nderkohë ka gati 23 vjët që Shqipëria është afruar shumë me Italinë. Kam njohur  shqiptarë të tjerë mbas asaj eksperience dhe ndërmjet tyre Julindën dhe Eltonin, që më pas më ftuan të marr pjesë në këtë projekt. Të them të vërtetën ishte Julinda ajo që më bindi më shumë për t”u rikthyer, me një korrespondencë të gjatë e-mailesh që më lanë kohën e duhur të riktheja pas në kohë mendjen time dhe të rikujtoja dy shërbimet e mia më të afërta me vendin tuaj: Udhëtimin e  vitit 1984 dhe eksodin e Brindisit. Mbi të gjitha ndjeja dhe ndjej ende një dhembshuri për këtë vend. E kam përjetuar pak a shumë të njëjtën gjë që përjetoja ato ditë edhe duke riparë fotot përsëri. Ishte si një gjë e lënë përgjysmë. Më pas ishte projekti që më bindi. Idea e mbajtes së një seminari me punën time, gjë që do i shërbente shumë fotografëve të këtij vendi, më joshi. Sepse ndërkohë më shpjeguan gjendjen katastrofike në të cilën ndodhet fotografia sot, mungesën e workshop-eve, të shoqatave, të shkollave dhe mungesën e kulturës së mirëfilltë fotografike në këtë vend. Ky cikël seminaresh, apo Lectio Magistralis siç EJAlbum dhe Instituti Italian i Kulturës duan ti quajnë, mendoj që edhe nëse nuk do shërbejnë shumë për të mësuar gjëra të reja, diçka do lëvizin. Nga diçka duhet filluar. Nuk besoj në faktin që eksperiencat duhen ndarë patjetër me të tjerët, por gjithsesi ishte një ftesë e parezistueshme. Dhe tani që përfundoi, mund të them me plot gojën që vlejti.

E.T: Pse nuk i botoni në një libër të veçantë fotot e Shqipërisë?

F.S: Në ndryshim nga pothuaj të gjitha  shërbimet e mia, ai i Shqipërisë së vitit 1984 nuk u nis nga dëshira për të bërë një libër, në këto ditë diçka po filloj të mendoj edhe në atë drejtim. Ndoshta do ishte interesante, kush e di! Të gjithë gazetarët u fokusuan vetëm tek ato foto në intervistat e tyre dhe unë insistoj të besoj që nuk kam qenë i vetmi që ka fotografuar në atë mënyrë Shqipërinë e atyre viteve. Dikush tjetër, shqiptar apo jo, duhet të ketë fotografuar realitetin në mënyrë më objektive sesa fotot e publikuara me lejen e pushtetit, që më treguan gazetarët këto ditë. Edhe sepse, siç e permenda, fotot e atij, le ta quajmë shërbimi, i konsideroj të dobëta në raport me atë çfarë mund dhe duhej të bëja nëse do kisha pak më shumë liri apo mundësi të fotografoja në ato pak ditë. Besoj do ngelem pra në kontakt me vendin tuaj edhe për ca kohë, nëse mosha që kam do ma lejojë natyrisht.

E.T: Të kthehemi pak tek fotot e eksodit në Itali. Si u gjende në port? Ishte e parashikuar për ju ajo që po ndodhte me shqiptarët?

F.S: Udhëtimi në Shqipëri, por sidomos rëagimët ndaj artikullit të publikuar në Itali, më lanë një lloj detyrimi për të vrapuar në Brindisi sapo morëm vesh se çfarë po ndodhte, dhe në një farë mënyre unë e ndjeja që ajo do të  ndodhte. E thashë, e kisha parë vetëm 7 vite para eksodit një Shqipëri të burgosur në një kamp përqëndrimi. Do të shpërthente një ditë, e paevitueshme. Por për italianët e tjere  ishte e papritur ajo dyndje dhe tani më thonë që edhe në Shqipëri kishte pak informacion ato ditë. Kështuqë nga Milano u nisa menjëherë dhe kalova disa ditë në atë qytet, ditë tragjike vërtet. Por reportazhi im u publikua në shumë gazeta italiane, dhe madje edhe në Spanjë e deri në një të përditshme braziliane. Arrita të hipja edhe brenda në një nga anijet plot me migrantë, të prekja nga afër gjendjen tragjike, vetëm aty kuptova që për të ndërmarrë një udhëtim në ato kushte, njerëzit duhet të jenë vërtetë të dëshpëruar. Mu rikthye ndjesia e udhëtimit të vitit 1984, pashë të njëjtat fytyra veçse tashmë tepër të lodhura nga udhëtimi. Sheshi në port u kthye në një kamp të madh ku mijëra njerëz ishin stisur në një farë mënyre dhe më së fundi edhe italianët panë akoma më qartë fytyrën e vërtetë të komunizmit.

E.T: Aparati që përdoni më shumë?

F.S: Çdo lloj aparati. Nuk kam asnjë preferencë apo problem, jo vetëm për aparatin fotografik por edhe për makinën personale. Dua vetëm të jenë funksionale, kam përdor gjithshka pothuaj, si të blera nga unë ashtu edhe të dhuruara nga kompanitë e aparateve falë faktit që unë isha fotograf i famshëm. Madje shumë foto të publikuara në katalogun e ndonjë marke të njohur mbase nuk janë bërë fare me aparate të asaj kompanie.

Per Gazeten Shqip
27 Prill 2014

Copyright: ©Magnum & ©Ferdinando Scianna


______________________________________________________________________

Ferdinando Scianna e l’Albania nelle foto del 1984
(Lo conoscevo da tempo, non lui ma le sue foto)

E’ il fotografo di Jose Luis Borges, di Monica Bellucci, Dolce&Gabbana, Martin Scorsese, ecc. ecc.
A me interessano di più le altre foto, le nostre. La situazione ora  è cambiata, questa volta è venuto a Tirana a causa delle Giornate della Fotografia Italiana a Tirana, un progetto organizzato da EjAlbum e l’Istituto Italiano di Cultura. Lo conoscevo da tempo, non lui ma le sue foto. Da vicino non sembrava affatto un caso delirante  come solo lui sa.  Nemmeno da lontano manifestava azioni  riconoscibili. Pensando che Google potrebbe fornire un’informazione più completa di questa intervista, ho deciso di soffermarmi solo sui momenti che riguardano l’Albania. Ferdinando Scianna è uno dei fotografi più famosi al mondo, membro della prestigiosa agenzia Magnum. Con una lunga carriera di oltre 40 anni.
Autore di molti libri fotografici e non solo, un  fotografo esposto e pubblicato in tutto il mondo, Ferdinando Scianna viene considerato uno degli artisti più influenti dei nostri tempi.
Ritorna in Albania per la seconda volta dopo una straordinaria esperienza fotografica duranti gli anni del comunismo, che oggi costituisce un archivio prezioso che documenta l’Albania comunista.

Perché è diventato un fotografo?

Una domanda che mi rivolgono spesso, inevitabile! I miei genitori, soprattutto mio padre, fino a poco tempo fa non riuscivano ad accettare il fatto che il loro figlio diventasse un fotografo, un mestiere che non riuscivano a comprendere. Si ricordava la sua infanzia quando nel paesino c’era un solo fotografo che serviva per fotografare le persone in età avanzata, le lastre tombali oppure chi aveva bisogno di una foto per i documenti.  Spesso quando moriva qualcuno all’improvviso e i familiari non disponevano di una sua foto, allora chiamavano il fotografo che lo fotografava anche dopo la morte.  Poi in seguito ci lavorava sugli occhi in modo che sembrassero aperti. Allo stesso modo fotografava anche le persone vive. Dunque mio padre mi diceva sempre: “Che mestiere è mai quello del  fotografo? Un mestiere che fa morire i vivi e fa vivere i morti!”  Tuttavia è anche un po’ colpa dei miei genitori se io sono diventato un fotografo perché durante un viaggio turistico, il primo che facevamo insieme, mi regalarono una macchina fotografica che usavo anche io come tutti gli altri all’inizio, cioè per  fotografare le ragazze. E’ una storia lunga che inizia con il mio primo libro sulle feste religiose in Sicilia e fino ad oggi. E’ un mestiere difficile se si vuole arrivare da qualche parte e non posso banalizzarlo con la sola passione, che naturalmente è necessaria, ma non sufficiente. Per me la fotografia è stato un modo per allontanarsi dalla Sicilia, perché grazie al mio portafoglio  da fotografo in Sicilia sono riuscito a trovare lavoro a Milano e poi a Parigi, ecc … La mia carriera è stata condizionata dal fatto che ho sempre conosciuto persone molto interessanti in momenti  particolari, persone come Leonardo Sciascia o Tommaso Giglio fino a Henry Cartier- Bresson, che hanno influenzato il mio desiderio di diventare fotografo a volte rafforzandolo, altre invece attenuandolo.

Non a caso ora le dico: Grazie per essere tornato nell’Albania del 2014. Quanto è importante essere un fotografo della Magnum? Lei ritiene che la Magnum debba cambiare ai giorni d’oggi?

 La Magnum è un’agenzia  molto strana, da tempo in bilico tra il fallimento o meno.  A causa dei grandi problemi finanziari, come anche la struttura complessa, arretrata o meglio ereditata dal passato, fanno pensare a qualcosa che è ora di chiudere. Ma il peso storico che si porta dietro, i tre martiri come si dice, nessuna chiesa viene fondata senza un martire, e la volontà di un gruppo di fotografi di essere ancora insieme è attualmente più grande di tutti quei problemi. E’ importante fino ad un certo punto, ci serve come biglietto da visita, ovunque si vada sotto il nome della Magnum a Tokio, in Africa o in Argentina, ovunque si apriranno porte che per un altro fotografo sono molto difficili da aprire. Inoltre siamo un gruppo collettivo dove il peso di ciascuno di noi è assoluto, indipendentemente dal  lavoro o dal nome. Quando sono entrato a far parte della Magnum, tutti scrivevano: il primo italiano che entra a far parte dell’agenzia prestigiosa. Ma non era certo merito mio quanto un difetto dell’agenzia il fatto che io fossi il primo.
Chi potrebbe mai pensare , se non qualche idiota, che io fossi il primo fotografo italiano di quel livello? Semplicemente la Magnum era un’agenzia chiusa fino a quel momento, ermetica. A volte anche un po’ razzista. Poi le cose cominciarono a cambiare e siamo ancora qui grazie all’apertura di quegli anni e al cambiamento. E’ chiaro che non può cambiare ormai la struttura della selezione o della votazione.
Io penso che debba cambiare l’amministrazione. Il fatto che ci sono solo tre uffici in due paesi, mentre i suoi membri provengono da tutto il mondo oppure il fatto che quando qualcuno diventa membro della cooperativa non ha più nessun dovere verso di essa. Non so, parliamo da tempo di cambiamenti, siamo da lungo tempo nel bilico che ho menzionato prima, tuttavia a chiunque di noi venga chiesto risponderà che nonostante tema per il futuro dell’agenzia, comunque non ha nessun dubbio che saremo di nuovo insieme, in un modo o nell’altro sotto quello stesso nome.

Voglio soffermarmi maggiormente sulle foto che ha realizzato in Albania. Buona parte di esse sono molto conosciute, così come buona parte di noi non sapeva da chi fossero state realizzate. Una delle foto che mi è sempre piaciuta tanto è quella della ragazza in costume che osserva lo slogan “Onore al Marxismo-Leninismo”.  Come l’ha fatta?

Come tutte le altre foto. Eravamo un gruppo di turisti e un giorno ci hanno portato anche al mare, in un hotel dove abbiamo passato la notte. Sinceramente non considero le foto dell’Albania del 1984 tra le mie foto migliori. Tra gli oltre 40 libri miei e le 5000 foto pubblicate al loro interno durante tutta la mia carriera, non c’è nessuna foto dell’Albania, mentre ci sono foto ad esempio degli albanesi durante l’esodo del 1991 a Brindisi. C’è un’altra componente importante nella fotografia, che è l’osservatore. A te potrebbe dire  molto più di quanto dica a me perché come dico sempre la fotografia racconta, non dimostra. Trasmette un punto di vista dell’autore che poi ciascuno interpreta a modo suo.

Come ha fatto a venire in Albania? Dove ha applicato? Aveva già visto in foto l’Albania?

Nel 1984 sono venuto come turista. Un’agenzia italiana faceva questo tipo di viaggi. L’Albania era un paese chiuso per noi, ma qualcuno, cioè questa agenzia, ha cominciato a raccogliere gruppi di turisti  per qui. Ricordo che bisognava addirittura firmare un formulario dell’ambasciata albanese dove dichiaravamo di non essere giornalisti.  Altrimenti il visto non veniva concesso. Dovetti mentire. L’Albania l’avevo vista nelle foto che circolavano di solito in occidente, pochissime foto più che altro editoriali o propagandistiche.

Com’era formato il vostro gruppo?

Il gruppo era sempre il solito, quello delle agenzie turistiche. Una coppia che avevano visto tutto il mondo tranne l’Albania, un professionista che voleva visitare un posto dall’ideologia alquanto strana, ecc, ecc …
Quando Elton mi ha invitato a cena in un ristorante di pesce qui a Tirana, mi è venuto in mente che uno dei turisti che era con noi quel giorno insisteva di andare a Scutari in cerca di un ristorante di pesce per cena. Rimase scioccato quando la guida gli disse che non solo non era permesso alcun cambiamento di programma, ma addirittura a Scutari e in tutta l’Albania non esisteva un ristorante di quel genere. E’ buono che l’Albania oggi sia migliorata almeno  in questo senso.

Le sembrava attraente l’Albania di quegli anni quanto le sue foto? Era un posto inutile?

Nessun posto è inutile. Non solo fotograficamente dico. Sono stato in tutto il mondo e non ho trovato nessuno posto che non ne valga la pena o che non sia attraente, soprattutto per un fotografo. Dipende solo da quanto vede un fotografo o cosa ci vede. L’Albania poi era il posto più isolato in Europa, tra i più isolati nel mondo. E’ ovvio che mi incuriosisse parecchio, a tal punto da intraprendere quel viaggio insieme alla fidanzata per vederla e fotografarla.

Quando vi muovevate in Albania eravate seguiti dagli agenti della sicurezza? Il contatto con loro, i rapporti che scrivevano su di voi?

Siamo arrivati col pullman dal nord. Al confine ci hanno fatto scendere dal nostro pullman italiano per poi farci salire in un altro pullman un po’ più vecchio, albanese. Eravamo sempre controllati, qualunque cosa facessimo. Duranti i viaggi c’erano due agenti che ci seguivano per tutto il tempo e ogni volta mi toccava inventare storie diverse per poterli evitare.  A Tirana, per esempio, tutte le foto sono state scattare all’orario di pranzo, quando facevo finta di avere mal di stomaco. Comunque appena sono uscito di nascosto dall’albergo mi hanno fermato altre persone che mi chiedevano perché fotografavo! Uno di loro mi ha persino accompagnato in una libreria per vedere i veri albanesi, quelli dei giornali. Insisteva dicendo che gli albanesi che vedevo per strada non erano quelli veri, e se avessi voluto vederli e conoscerli dovevo leggere i giornali e i libri della libreria. Per quanto riguarda gli accompagnatori invece, mi ricordo che uno di loro mi disse una volta: “Io mi rendo conto che tu non fotografi come tutti gli altri turisti e che sei un giornalista, ma ti prego di scrivere un articolo in cui racconterai che noi due come  accompagnatori abbiamo fatto di tutto per impedirti di fotografare.”  Dunque temeva per la sua incolumità, qualche punizione, che ho saputo solo ora che a quei tempi erano terribili. Allo stesso tempo, eravamo liberi di parlare con loro sul calcio. Sapevano tutto, addirittura quante lire costava un biglietto per lo stadio di Napoli dove giocava Maradona.  Un biglietto che loro a quei tempi non avrebbero potuto mai comperare.

Da quello che avete visto, quanto è cambiata l’Albania dal 1984?

Il cambiamento si vede chiaro. Non è ancora un tipico paese occidentale, ha ancora molto da fare. Ma la città è viva, piena di vita. Abbiamo preso un caffè nel tetto di un palazzo altissimo e ho visto come la città si sia trasformata completamente.  Nelle mie foto del 1984 la città assomigliava di più a un modello di architettura, vuoto, quasi privo di vita … In una foto si vede bene il boulevard in piena giornata, con poche figure che circolavano. L’Albania era il più povero dei paesi comunisti che avevo visitato. Si percepiva una continua pressione in ogni momento.  Oggi è tutto, veramente tutto diverso. Forse l’unica cosa che non è cambiata è la propaganda, gli slogan. Ieri appartenevano al partito in potere, oggi provengono dalle pubblicità.

Cos’è successo con le foto che ha realizzato in Albania? Dove sono state pubblicate?

Sì, sono state pubblicate da un giornale italiano e certamente nell’archivio della Magnum. Più che le foto, è stato il mio articolo a creare più dibattito. Io avevo definito il vostro paese come un grande campo di concentramento e le reazioni della sinistra italiana furono molto dure. Comunque io ho avuto quella sensazione in quel momento, quella di un paese sotto forte pressione e in un equilibrio talmente delicato che sarebbe esploso alla prima minima rottura. Le persone, proprio come in un campo di concentramento, volevano uscirne, ma non li permettevano. Sotto questa luce, ho scritto quell’articolo. La storia mi ha dato ragione pochi anni dopo, quando proprio verso l’Italia migrarono migliaia di persone che abbandonavano il paese.

Quanto vi è familiare l’Albania, dopo questo progetto con EjAlbum e com’è venuto in contatto con essa per la prima volta?

Non dimentichiamoci che in questi 23 anni l’Albania si è avvicinata molto all’Italia. Ho conosciuto altri albanesi dopo quell’esperienza tra cui Julinda ed Elton che mi hanno invitato a partecipare a questo progetto. A dire il vero è stata Julinda quella che mi ha convinto di più a tornarci, dopo un lungo scambio di e-mail che mi hanno dato il tempo necessario per far tornare indietro nel tempo la mia mente e ricordare i miei due servizi legati al vostro paese: il viaggio del 1984 e l’esodo di Brindisi. Soprattutto provavo e provo tuttora dolore per questo paese. Ho provato  più o meno le stesse sensazioni mentre riguardavo le foto. Era come una cosa lasciata a metà. E poi fu il progetto a convincermi. L’idea di tenere un seminario sul mio lavoro, che sarebbe servito a molti fotografi di questo paese, mi ha colpito. Perché nel frattempo mi hanno spiegato la situazione catastrofica in cui si trova la fotografia oggi, la mancanza di Workshop, di associazioni, di scuole e di una adeguata cultura fotografica in questo paese. Questo ciclo di seminari,  o Lectio Magistralis come EjAlbum o l’Istituto Italiano di Cultura vogliano chiamarli, credo che anche se non serviranno molto, tuttavia avranno un certo effetto. Bisogna pur cominciare da qualcosa. Non credo nel fatto che le esperienze bisogna condividerle senza’altro con gli altri, ma era comunque un invito irresistibile. Ed ora che è finito, posso dire con certezza che ne è valsa la pena.

Perché non pubblica in un libro a parte le foto dell’Albania?

A differenza di quasi tutti i miei servizi, quello dell’Albania nel 1984 non è partito dall’idea di fare un libro, ultimamente sto pensando a qualcosa del genere anche in questo senso. Forse sarebbe interessante, chi lo sa! Tutti i giornalisti si sono focalizzati solo su quelle foto durante le loro interviste ed io insisto a credere che non sono stato l’unico a fotografare in quel modo  l’Albania di quegli anni. Qualcun altro, albanese o non, deve aver fotografato la realtà in modo più obbiettivo rispetto alle foto pubblicate con l’approvazione del governo, che mi hanno mostrato i giornalisti in questi giorni. Anche se le foto di quel servizio, chiamiamolo così, le considero di poco conto in confronto a quello che potevo e dovevo fare se avessi avuto un po’ più di libertà in quei pochi giorni. Credo che rimarrò a contatto col vostro paese ancora per qualche tempo , se l’età me lo permetterà ovviamente.

Torniamo dunque alle foto dell’esodo in Italia. Come mai si trovava al porto? Era stato avvisato su quanto stava accadendo con gli albanesi?

Il viaggio in Albania e soprattutto le reazioni suscitate dal mio articolo mi hanno fatto sentire in dovere di correre a Brindisi  non appena abbiamo saputo cosa stava succedendo. Come ho detto, avevo visto sette anni prima un’Albania imprigionata in un campo di concentramento . Sarebbe esplosa un giorno, inevitabile! Ma per gli altri italiani era del tutto inaspettato tutto quel flusso e ora ho saputo che anche in Albania c’era poca informazione durante quei giorni. Così partii subito da Milano e passai alcuni giorni in quella città, giorni tragici davvero. Ma il mio reportage è stato pubblicato da molti giornali italiani, addirittura in Spagna e in un quotidiano brasiliano. Riuscii anche a salire in una delle navi piene di migranti per toccare da vicino la situazione tragica, solo allora ho capito che per poter intraprendere un viaggio del genere la gente doveva essere davvero disperata. Mi tornò in mente la sensazione del 1984, vedevo gli stessi volti solo molto più stanchi per il viaggio. La piazza nel porto diventò un grande campo dove si stringevano migliaia di persone e finalmente gli italiani poterono vedere ancora più chiaro il vero volto del comunismo.

La macchina fotografica che usa di più?

Qualunque tipo di macchina. Non ho nessuna preferenza o problema, non solo per la macchina fotografica ma anche per la macchina personale. Voglio solo che funzionino correttamente,  ho usato di tutto quasi, sia comprate da me che regalate  dalle marche di macchine fotografiche perché ero  un fotografo famoso. Anzi molte delle foto pubblicate nel catalogo di qualche marca famosa probabilmente non sono state realizzate con macchine di quella marca.

Traduzione da Albanese  a Italiano da Daniela Vathi